LAVENDER;
A story about scent...
Wriggling out of the melancholy of the color purple towards blue, lavender creates many simultaneous images that evoke the feelings of happiness mixed with serendipity and robustness, with gentlemen of İstanbul wearing low shoes frequently splashing the essence of its cologne with their tailored suits and the nostalgie of clean bedsheets as well as the smell of spring in the chest of drawers. If we had to choose a venue in İstanbul, this would not be anywhere else by İstiklal Caddesi where citizens of İstanbul are accustomed to catching its scent on the sidewalks for over a century. Overpowered by the lavender scent which has wafted up through these sentences, we quote from M.Proust here: ’Before leaving us to our experiments that cause heartache, let’s get a little more acquainted with this this head-turning plant by strolling along the dusty paths of history.
The awareness of lavender, which has been shown amongst the favorites in the world of spices for hundreds of years, is nearly as old as mankind has existed on the planet. Records prove that lavender has been utilized as a plant and spice for more than 2,500 years. So, before we take you on a 2,500-year journey, we are providing you with a recipe for a tea that will rid you tiredness. In order to prepare this tea, you will need to add 1 ½ teaspoons of lavender petals to a glass of hot water and wait five minutes while it brews. Later, you’ll need to stretch out on a really comfortable chair, sweeten this beverage with as much honey as you wish to make it even more pleasurable. The stress created by the day’s tiredness and the city tempo will fly off your body, thanks to this delightful beverage.
LAVANTA;
Bir Esansın Hikâyesi
Maviye çalan mor renginin melankolikliğinden sıyrılıp, kokusu burnumuza her çalındığında huzur ve dinginlikle karışık bir mutluluk hissi uyandıran, çekmecelerdeki baharın esintisi, temiz çarşafların nostaljisi ve bir zamanlar İstanbul’unun tayyörlü hanımefendileriyle, iskarpinli beyefendilerinin müdavimi olduğu kolonyanın esansı gibi zihnimizde pek çok imgelemi aynı anda yaratan lavantaya, İstanbul’da bir mekan seçecek olsaydık; o yer hiç şüphesiz İstanbulluların yüz yılı aşkın bir süredir kaldırımlarında rayihasını duymaya alışık olduğu İstiklal Caddesi’nden başka bir yer olamazdı. Lavanta kokusunun bulandığı bu satırların etkisi altında M.Proust’un tabiriyle yüreğimizi sızlatan deneyimlerimize kendimizi bırakmadan önce, bu baş döndürücü bitkiyi tarihin tozlu patikalarında dolaşarak biraz daha yakından tanıyalım.
Yüzyıllardır baharatlar dünyasında favoriler arasında gösterilen lavantanın bilinirliği, neredeyse insanlık tarihi kadar eskidir. Kayıtlar, lavantanın 2500 yıldan fazla bir zamandır bitki ve baharat olarak kullanıldığını kanıtlıyor. İşte sizi bu 2500 yıllık yolculuğa çıkarmadan önce yorgunluğunuza iyi gelecek bir çay tarifini şimdiden veriyoruz. Bu çayı hazırlamak için, 1 ½ çay kaşığı lavanta çiçeğini 1 su bardağı dolusu sıcak suya ilave edip üzeri kapalı olarak 5 dakika demlendirmeniz yeterli olacaktır. Daha sonra yapacağınız tek şey rahat bir koltuğa uzanıp, bu içeceği dilediğiniz kadar balla tatlandırarak içime hazır bir keyif haline getirmek. Günün yorgunluğunu ve şehrin temposunun yarattığı stres, bu keyifli içecek sayesinde bedeninizden uçup gidecektir.
Death and The Love Potion
While examining the history of this comforting plant, one of the first artifacts related to this we were able to access are Egyptian-period compilations regarding the use of lavender as an love and death potion. Lavendar and cinnamon were commonly believed to be aphrodisiacs among ancient Egyptians. Back then, these two plants were soaks in oil, then the oil obtained from straining them through linen cloth sacks would be used as essence. The stunningly beautiful Egyptian Queen, Cleopatra used these two scents to seduce Julius Caesar and Mark Antony.
Moreover, it is written in ancient Egyptian hieroglyphics that lavender-scented incense was burned and scented oils were spread on the face of the deceased during in the mummifying process.
In leaving an indelible love-and-death stamp upon Egyptian history, lavender became rather expensive during the Roman era, with an increase in the number of uses as well as increased popularity. In those days, a farmer could only afford to buy 376 gr. of lavender with his monthly salary. The Romans named it ’lavender’, which is derived from the Latin verb ‘lavare’, meaning ‘to wash’, ‘to become clear’, using it to clean their laundry as well as adding it to their bath water. They believed that lavender had an envigorating and soul cleansing effect on the body. As the symbol of purity and limpidity, lavender was not only an important perfume essence, but was also a seasoning in Roman cuisine, added to bread while it baked. Once more, it was the Romans who discovered its feature as a mosquito repellent, hanging bunches of lavender on the walls of their homes. Moreover, with its pleasurable attributes, it was even smoked like tobacco. In
considering all of these areas of usage, if one was to ask a Roman what would be the three things he/she would want to have with them if stranded on a deserted island, one of those would most definitely be ‘lavender.’ It is believed that the Arabs were responsible for making lavender, which served as part of the Roman’s daily lives, a household name throughout Europe, especially in England …
Mention lavender and England, and the first name to come to mind is Queen Elizabeth I. Also known as the ‘Virgin Queen’, she had a fondness for this plant, which symbolized pureness and cleanliness, whereas rumor had it that the gardeners were obliged to grow fresh lavender in the palace garden every month of the year during her reign (1558–1603). In addition to the usage as an essence during that period, lavender was also spread on the palace food as an indispensable seasoning. It also had a remedial effect on the Queen’s migrane headaches and it was made one of the ‘must-haves’ of the palace in the form of lavender tea and jam. If you wish to acquaint yourself with the noble flavors of the cuisine of this palace, then;
You can make lavender jam by adding 4 cups of granulated sugar to a tablespoon of naturally-dried lavender and shake it in an airtight container. You can use this seasoning by adding an amount that agrees with your tastebuds to cakes, cookies and beverages.
While lingering on one of the indispensable tastes of this palace cuisine, imagining you in the place of a queen having five o’clock tea in a palace garden accompanied by the scent of lavender in the 16th century can be quite provocative. But if you ponder the situation and loot at the full part of the glass, this plant, which blooms naturally between the end of May and August, you’ll feel grateful for not being in the shoes of the gardeners who were obliged to grow lavender every month of the year despite England’s rainy and cold climate.
It is observed that this plant which took on the name ‘nardus’ and ‘nard’, which is derived from Nardaa, which was a city in Syria during the era of ancient Greek, became widespread in mainly curative purposes. Due to its pain-killing, alleviative and amnesia eliminating attributes, the Greeks began to apply lavender treatments.
During the Middle Ages and the Renaissance, besides the Queen of English’s passion for the plant, it bore major importance for the rest of Europe as well. For many years, lavender was grown in special fields within fortresses and used mostly for deodorant, for its disinfecting characteristics, as well as a seasoning for food. Especially during the Great Plague that struck London in the 17th century, the lavender plant was practically a sacred savior. People believed that the lavender wristbands they fashioned would save them from the “Black Death” or plague, where they also began using gloves and leather goods dipped in lavender oil. During the Great Plague, thieves entering the homes of those who died would try to protect themselves after collecting all the valuables by washing with a special mixture containing vinegar and lavender oil. Thanks to contagious diseases, lavender became a valuable, sacred plant for all classes of people throughout
Europe.
During the same period, in our passage through eastern lands, lavender is mentioned particularly in Makhzan-El- Adwiya’s book as the “brain broom.” For this reason, the moment it is smelled, not only does it clear the air of dust like a whisk broom, it drives stress and bad thoughts from people’s minds and bodies with its calming effect. Besides this, it is used in quite a number of homes particularly since it rids moths from eating through knitted winterwear. A tradition of the ancient Romans was to spread the essence of lavender, mixing it with bathwater around the palace and in the ladies’ baths. Moreover, during the Ottoman period, an imperial decree was sent through the lands for the use of lavender in pharmacies to battle cholera.
In going beyond the rumors of the plant’s power to treat wounds, it became scientific fact in the early-1900’s when René-Maurice Gattefossé suffered third-degree burns to one of his hands as a result of a laboratory accident. Screaming in pain, he plunged his injured hand into the first thing he saw, a liquid-filled container, which turned out to be lavender oil. This speeded up the healing process in striking fashion. Aware of this, René-Maurice Gattefossé began researching the curative power of vegetable oils, thus becoming the founder of a new branch of science called ‘aromatherapy.’ Thus, lavender found itself written into the golden pages of history once more.
Lavender Days
As for the story behind the pervasive lavender scent along the İstiklal Caddesi sidewalks, Jean Cesar Reboul graduated from the pharmaceutical faculty in Paris in the year 1895 and starts of by visiting his father in İstanbul, who was an engineer involved in the Ottoman State’s road construction business. The son falls in love with İstanbul and decides to open a pharmacy here. Naming it the ‘Grande Pharmacie Parisienne-Büyük Paris Eczanesii’it wasn’t long before Jean Cesar Reboul’s pharmacy is known throughout Turkish medical circles for mixing the formulas for doctors’ prescriptions to be filled. Besides filling these prescriptions in a serious and healthy manner, the pharmacy created some popular essence of lavender products. Monsieur Reboul began selling cologne in the pharmacy that he produced from lavender flowers at his home in Pendik. Turkey was introduced to the refreshing scent of lavender cologne in 1935, and it became an
instant hit. As a matter of fact, the legend of how it was required to wear Rebul’s Lavender while wandering about Beyoğlu has been passed down from generation to generation. Besides Rebul Lavender, having one’s hairdresser spray some aftershave lotion onto one’s hair, which was the most popular perfume in those days, was considered a stress-purifying miracle and one of the most respected housewarming presents.
The scent of lavender is not only confined to decorative bottles sold in shops along İstiklal Caddesi… You can catch a whiff of the lavender grains streaming through the fingers of ladies who sit on corners selling bags of the stuff. They are today’s lavender-scented women of İstiklal Caddesi. These are not the lavender-smelling women we dream of with the sound of their high heels richocheting off the pavement like rhythmic music with their perfectly hair combed under their hats, wearing tailored suits. On the contrary, they carry that naïve aroma onto the streets with messy hair… Actually, the scent of lavender beautifies them, making them stand out from ordinary street peddlers, and though they may not know it, they represent a centuries-old tradition of lavender-scented wardrobe closets, of cleanliness, of limpidity, of lavender-scented women, who yell out “Lavender” to the teeming passersby.
The aforementioned text-heavy article can be cordially and nicely summarized with the three lines of a quaint poem by Cahit Sıtkı Tarancı called ‘Guest’ for his lavender-scented lover.
It’s enough to have you as a guest for a night
The scent of lavender would fill my room
The water in the pitcher would cool from your joy …
Ölümün ve Aşkın İksiri
Bu rahatlatıcı bitkinin tarihini incelerken, ona dair ulaşabildiğimiz ilk bulgular Mısır döneminde, aşkın ve ölümün iksiri olarak kullanıldığına ilişkin derlemeler. Eski Mısırlılar arasında lavanta ve tarçının afrodizyak olduğu inancı yaygındır. O dönem, bu iki bitki yağ içinde bekletilip, daha sonra keten kumaş torbalar içinde süzülmesinden elde edilen yağ, esans şeklinde kullanılır. Cazibesiyle tarihe damga vurmuş Cleopatra, Julius Caesar ve Marcus Antonius’u baştan çıkartırken bu iki kokuyu kullanır.
Ayrıca Eski Mısır yazıtlarında, lavantanın mumyalama işlemlerinde, ölünün yüzüne sürülen kokulu yağlar ve mumyalama işlemleri sırasında yakılan tütsüler arasında yer aldığı yazılır.
Lavantanın Altın Çağı
Mısır tarihine aşk ve ölümle damgasını vuran lavanta, Roma döneminde lavanta giderek artan kullanım alanı ve gösterilen rağbet nedeniyle oldukça pahalılaşmıştır. O dönemde bir çiftçinin bütün bir aylık kazancıyla, ancak 376gr lavanta alınabilir. Romalılar, Latince “lavare” yıkamak, berraklaşmak fiilinden gelen, lavantayı ismine uygun bir şekilde, çamaşırlarını yıkarken kullandıkları gibi, banyo sularının vazgeçilmezi haline getirirler. Lavantanın bedeni canlandırıcı ve ruhu temizleyici bir etki yarattığına inanmaktadırlar. Saflığın ve duruluğun sembolü haline gelen lavanta, Romalılar için önemli bir parfüm esansının olmasının yanı sıra Roma mutfağında ekmeklerin pişerken içine kattıkları bir çeşnidir de. Yine Romalılar, aynı dönemde lavantanın sivrisinek kovucu özelliğini keşfederek, evlerin duvarlarına da lavanta demetleri asarlar. Lavanta ayrıca keyif verici özelliğiyle, tütün gibi içilen bir bitki olarak kullanılmaya başlanır. Bütün bu kullanım alanlarına bakıldığında; sıklıkla sorulan ıssız adaya düştüğünde yanında olmasını isteyeceğin üç şey sorusuna, bir Romalının vereceği cevaplar içinde “lavanta” demesi pek de şaşırtıcı olmayacaktır. Romalıların gündelik hayatına işleyen bu kokunun tüm Avrupa’ya yayılmasının Araplar sayesinde olduğu düşünülüyor, özellikle de İngiltere’ye…
Bir Bakirenin Tutkusu
Lavanta ve İngiltere denilince, I. Elizabeth akla gelen ilk isimdir. Bakire Kraliçe olarak da, bilinen İngiltere Kraliçesi I. Elizabeth’in, saflığın ve temizlenmenin sembolü olan bu bitkiye düşkünlüğü nedeniyle, hükümdarlık döneminde (1558–1603) sarayın bahçıvanlarının yılın her ayında saray bahçesinde taze lavanta bulundurmakla yükümlü oldukları rivayet edilir. Lavanta o dönemde esans olarak kullanımın yanı sıra yemek çeşitlerinin vazgeçilmez çeşnisi olarak, saray mutfağında yerini almaya başlar. Kraliçe’nin migrenine iyi gelmesi nedeniyle, her gün tükettiği lavanta çayının yanı sıra lavanta konservesi de yine saray mutfağının vazgeçilmezleri arasında yer eder. Siz de bu saray mutfağının soylu lezzetiyle tanışmak isterseniz;
zirai ilaç kullanılmadan kurutulmuş 1 yemek kaşığı lavantaya 4 fincan toz şeker ekleyerek oluşturacağınız karışımı hava geçirmeyen bir kapta sallayarak lavanta konservesi yapabilir ve elde ettiğiniz bu çeşniyi, kek, kurabiye ve içeceklerinize damak tadınıza uygun miktarda ekleyerek kullanabilirsiniz.
Bu saray mutfağının vazgeçilmez tadı damağınızdan süzülürken, 16. y.y.’da bir saray bahçesinde lavanta kokuları eşliğinde beş çayının keyfini yaşayan Kraliçenin yerinde olduğunuzun hayali oldukça kıskandırıcı gelebilir. Fakat üzerinde biraz düşünüp, bardağın dolu tarafına bakarsanız, doğası gereği mayıs sonu ve ağustos arası açan bu bitkiyi, İngiltere’nin yağışlı ve soğuk iklimine rağmen, yılın her ayında yetiştirmek zorunda kalan bahçıvanların yerinde olmamanın verdiği şükran duygusu daha ağır basacaktır.
Her Derde Deva
Antik Yunan’da Suriye’nin bir şehri olan Nardaa’dan gelen “nardus” ve “nard” adını alan bu bitkinin daha çok tedavi amaçlı kullanımı yaygınlaştığı gözlemlenir. Yunanlılar, ağrı giderici, teskin edici ve uykusuzluğu giderici özelliğinden dolayı, lavanta kürleri uygulamaya başlarlar.
Lavanta başta İngiltere olmak üzere Ortaçağ ve Rönesans Avrupa’sı için de, İngiltere Kraliçesi’nin tutkusu olması dışında oldukça önem taşıyan bir bitkidir. Uzun yıllar Kıta Avrupa’sında, kale içinde özel yetiştirme alanları kurularak, başta dezenfektan özelliği olmak üzere deodorant ve çeşni olarak büyük oranda kullanılır. Özellikle 17. y.y. Londra’sında Büyük Veba Salgını süresince lavanta bitkisi adeta kutsal koruyucudur. Bileklerine, lavanta buketlerinden yaptıkları bileklikleri sararak, kara ölüm denilen vebadan korunduğunu düşünen insanlar, ayrıca eldivenlerini ve deri ürünlerini lavanta yağına batırarak kullanmaya başlarlar. Büyük Veba Salgını sırasında ölenlerin evlerine giren hırsızlar da gece işlerinden sonra, içinde sirke ve lavanta yağı bulunan özel bir karışımla yıkanarak kendilerini korumaya çalışırlar. Lavanta, salgın hastalıkların da katkısıyla, bütün bir Kıta Avrupa’sının sınıf gözetmeden kullandığı değerli ve kutsal bir bitki olur.
Aynı dönemde doğu topraklarına geçtiğimizde, özellikle Makhzan-El- Adwiya’nın kitabında lavantaya, beynin süpürgesi adını verdiği görülür. Bunun nedeni koklandığı andan itibaren adeta çalı süpürgesinin tozları havalandırıp temizlediği gibi, insanı sakinleştirerek, kötü düşüncelerin, stresin insan zihni ve bedeninden uçup gitmesini sağlamasıdır. Bunun dışında özellikle kışlık dokumaların haşaratı olan güveleri kaçırdığından, işlemeli lavanta keseleri, evlerin pek çok yerinde kullanılır. Eski Romalıların geleneği, gelin hamamlarında ve saray çevresinde lavanta suyu, esans olarak banyo suyuna karıştırılarak sürdürülür. Osmanlı döneminde ayrıca koleraya karşı eczanelerde lavanta kullanılması için ferman çıkartılır.
Bu mucizevi olarak nitelendirilen bitkinin yaraları iyileştirici gücünün söylentiden öteye geçerek, bilim dünyasında gündeme gelmesiyse, 1900’lerin başında René-Maurice Gattefossé’nin laboratuarında çalışırken dalgınlık sonucu elini ağır şekilde yakarak, can havliyle ilk gördüğü sıvı dolu kaba elini daldırmasıyla ortaya çıkar. René-Maurice Gattefossé’nin elini daldırdığı kaptaki lavanta yağı, yaranın iyileşmesini çarpıcı bir şekilde hızlandırır. Bunu fark eden René-Maurice Gattefossé bitkisel yağların iyileştirici gücünü incelemeye başlayarak, yeni bir bilim dalı haline gelen “aromaterapi”nin kurucusu olur. Bu sayede lavanta tekrar tarihe adını altın harflerle yazdırır.
Lavantalı Günlerimiz
Lavanta’nın, İstiklal Caddesinin kaldırımlarına sinen kokusunun hikayesi ise, Jean Cesar Reboul’ün , 1895 yılında Paris’teki eczacılık fakültesinden mezun olup, Osmanlı Devleti’nin yol çalışmalarında aktif olarak çalışan mühendis babasını İstanbul’da ziyaret etmesiyle başlar. Jean Cesar Reboul, İstanbul’a hayran kalır ve burada bir eczane açarak yaşamaya karar verir. Jean Cesar Reboul tarafından "Grande Pharmacie Parisienne-Büyük Paris Eczanesi" adıyla bu sayede kurulan eczane, kısa zamanda Türk tıbbına adını duyurur ve eski tarihlerde hekimlerin reçetelerine formülasyonların yapılmasını sağlar. Bu reçetelerin ciddi ve sağlıklı bir şekilde yapılması, o zamanki sağlık sektöründe büyük saygı görmekle beraber, eczanenin ismini duyuran lavanta esanslı ürünleri olur. Bay Reboul Pendik’teki evinde lavanta çiçeklerinden kolonya üreterek, eczanesinde satışa başlar. Rahatlatıcı kokusu ile Türkiye'nin 1935 yılında tanıştığı lavanta kolonyasının, ünü çok hızlı bir şekilde yayılır. Öyle ki; Beyoğlu'nda dolaşmak için Rebul'ün Lavantasının sürülmesi gerektiği, kuşaktan kuşağa bir efsane olarak aktarılır. Rebul Lavanta bir kolonyadan öte, o dönemin en popüler parfümü, tıraş sonrası losyonu, kuaförler tarafından saça uygulanarak, stresten arındırıcı bir mucize ve ev gezmelerine götürülen en itibarlı hediyelerden biri olur.
Lavanta kokusu sadece süslü şişelerde saklı değildir, İstiklal Caddesi’nde… Lavanta, sizi ilk kaldırım kenarında oturup, getirdiği bir çuval dolusu lavantayı satma telaşındaki kadınların parmaklarının arasından süzülen lavanta tanelerinin kokusuyla karşılar. Onlar günümüz İstiklal Caddesi’nin lavanta kokulu kadınlarıdır. Tayyörlü, saçları taktığı şapkanın altında kusursuzca taranmış, yüksek topuklu ayakkabılarının müziğin ritmi gibi caddede yankılandığını hayal ettiğimiz lavanta kokulu kadınların aksine, dağınık saçlarıyla o naif kokuyu taşırlar caddeye… Aslında lavanta kokusu güzelleştirir onları da, standart bir satıcıdan farklılaşırlar, hiç bilmeseler de onlar tüm lavanta kokulu çekmecelerin, temizliğin, berraklığın, lavanta kokulu kadınların ve yüz yıllar boyu süre gelen bir geleneğin kalabalıklara “lavanta” diye seslenen temsilcileridir.
Yukarıda satırlar dolusu yazıyı, lavanta kokulu aşkına Cahit Sıtkı Tarancı’nın yazdığı misafir adlı şiirin yarı hüzünlü yarı umutlu dizeleri, bu kokuyu belki de üç mısrada en içten ve güzel haliyle özetliyor bizlere.
Bir gece misafirim olsan yeter
Dolar odama lavanta kokusu
Soğur sevincinden sürahide su…
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder