Narmanlı Han / Narmanlı Commercial Building

 A trip back through time in Beyoğlu  

                                         Narmanlı Han     

Behind walls that resemble a fortress along İstiklal Caddesi in Beyoğlu is a tunnel through time, Narmanlı Han (Han: large commercial building)  at No. 380-390… You’ve probably passed in front of Narmanlı Student Residence, hundreds of times and maybe even had a few documents notarized at the Beyoğlu 2nd Notary Public in its courtyard.  If you get an opportunity away from running around the city, lift your head at the fathful inn and you’ll find yourself in a time tunnel. I say take a step into it from the double-winged iron gate. Have a tea in the tea shop in the courtyard while playing with the army of cats hanging around amidst the acasia and purple wisteria… In the meanwhile, let me tell you something abou the century-old history of Narmanlı Han.

The inn was constructed during the second half of the 19th century. Unfortunately, we don2t know exactly who the building’s architect was. However, we do know that this structure, which was practically the fortress of Beyoğlu, was erected by the Russian as the Russian Embassy. This is where the fortress appearance comes from. In 2001, the renown writer/researcher Murat Belge wrote, “While it was constructed in the early- 19th century, it reflects the old Russian architecture style with thick columns buried into the façade wall and a massive impression created by the wall.”

Later on, when the Russian Czar ordered the new Russian Embassy (directly across Narmanlı Han) built, this structure was turned into the consulate. After the new embassy building was completed, some bureaus remained at Narmanlı Han. During the 1st World War treaty period in Turkey, a number of White Russian political refugee families were sheltered in this structure. Who knows, they probably hung their laundry on lines strung across the wide courtyard as their children chased the cats around, like we do now. It is known that the White Russian community in İstanbul continued its affiliation with Narmanlı Yurdu for a long time. When the bureaucracy with Russia was put on hold during World War I, the building’s last Russian residents Neft Syndicat and Intourist tourism offices also left Narmanlı Han. By 1933, the Russian bureaus gradually left the building until it was vacant. The Narmanlı brothers purchased the vacant building and the period of
private ownership for the inn began.
 

The building starts on İstiklal Street next to Frederici Apartmanı. From here, it turns after the outer façade as far as Müeyyet Sokağı and goes all the way down. From the corner of Sofyalı Sokağı until the Merkez Apartmanı on the same street, wall is of the same height.

When the Narmanlı Brothers, who were merchants in Eminönü, purchased the structure, they occupied the second story, where the bureaus had small doors. They opened a gate over the walls that intersected Sofyalı Street and Müeyyet Street. The three separate rooms beyond this gate entrance were rented to Dr. Firsek Karol, who turned them into a schuplture workshop. There were  shops with archways situated on either side of the building’s main entry gate, which was very bid, high and heavy. The sections where there are shops today used to be where horse carriages were kept on station. Later on, display windows were placed and they were turned into shops.

There is a wide garden in the center of the building. It is said that the pool in the middle of this garden once situated here contained several varieties of fish. Later on, this pool was filled in and acacia and purple wisteria trees were planted. Though it is not quite possible to encounter tile in Russian architecture, it is believed that the ceramic tiles on the courtyard walls were added by the Narmanlı Brothers. They had a reputation for being patrons of the arts. This is another reason it is believed that they were the ones responsible for adding the tiles. Yet another reason for this was that there were a number of artists amongst the inn’s renters.
The painter Aliye Berger both lived here and worked out of an art studio as well. We also know that Sabahattin Eyüboğlu also had a studio here as well. Comprised of a tranquil, serendipitous world between walls surrounding a courtyard in the middle of the city, the inn must have inspired the artists who worked were. The literary writer and thinker Ahmet Hamdi Tanpınar also lived here.

It gives people goosebumps to think that Tanpınar sat in this courtyard, maybe in that little niche to the left and wrote his works Peace, Five Cities.  Sitting in the courtyard, perhaps daydreaming about the bureaucrats, refugee White Russians, Narmanlı Brothers and artists wouldn’t be out of the ordinary.

Passing through the large courtyard gate, of which only a single wing is generally kept open, and you immediately escape the bustle and today’s appearance of the city. If you force yourself a bit you can be drinking tea with Tanpınar. It’s strange, at the beginning of his book, Beş Şehir, he writes, “The real subject of Five Cities is the sadness felt subsequent to losing things in our lives and the longing felt for newness." Reading these lines, one can almost imagine Tanpınar working at his desk overlooking the inn’s garden right there in front of you.

It is really difficult not to sense longing for things lost in our lives, especially in a city like İstanbul. Especially in a place like İstiklal Street in Beyoğlu… It’s like we are engrossed in ripping away our ties with the important history here. It’s like we have no intention of seeing the experiences of our scientists and artists who lived in the buildings on the streets of this provincial district.
Then again if we turn back to Narmanlı Han and its old residents, a carpet shop Müeyyet Street next to İstiklal Street as well as a garment shop belonging to Antoine Visconti were in business here.
It is known that chic men and women wearing furs would head for the inn to wear outfits manufactured from the silk fabrics of Viscounti, who was one of İstanbul’s first manufacturer’s of readywear. Ulus representative Neşet Atay resided here as well as used it as a bureau. Also, one of İstanbul’s oldest newspapers, Jamanak used it as a bureau for about 60 years.

Within the scope of a second-class historical edifice, Narmanlı Han continues to be an eyewitness for close to 200 years along İstiklal Street.  As we said at the outset, Narmanlı Han shelters an army. You can call it an army of 40, I say it has 60 members. Their ancestors might have licked water from the hand of Tanpınar or Eyüboğlu. These days, we don’t know who is looking after them. Perhaps they sat in the courtyard and became neighbors with them. Perhaps there was an İstanbul lady who offered Tanpınar coffee with her own hands. The cats haven’t shirked from acting like the owners of this inn since its existence. However, its gates are always open to new guests who are going to glance over the historical walls.

Beyoğlu’nda bir zaman Tüneli 

                             Narmanlı Han

Beyoğlu, İstiklal caddesi üzerinde kaleyi andıran duvarlarının ardında bir zaman tüneli vardır. Caddenin 380-390 numarası olan Narmanlı Han… Bu Narmanlı Yurdu’nun belki yüzlerce kez önünden geçmiş, belki bir evrakı tastikletmek için avlusundaki Beyoğlu ikinci noterine bir uğramışsınızdır.  Eğer şehrin koşturmacasından, ardınızdan sizi kovalayan zamandan fırsat bulup da, şöyle bir başınızı kaldırıp bu vefalı hana bakarsanız, bir zaman tünelinin içinde bulursunuz kendinizi. İki kanatlı demir kapısından adımınızı bir içeri atın derim. Akasyalı, mor salkımlı avlusunda, kendi halinde yaşayıp gitmekte olan kedi cumhuriyetiyle hoş beş ederek, avludaki çaycıda bir çay için… Ben bu arada size Narmanlı Han’ın yüzyıllık tarihinden bahsedeyim.

Han 19. yüzyılın ikinci yarısından inşa edilmiştir. Ne yazık, binanın mimarlarına dair tam bilgiye sahip değiliz. Ancak Beyoğlu’nun adeta kalesi olan bu binanın Rus Eçiliği olarak yine Ruslar tarafından yapıldığını bilmekteyiz. Dış duvarlarının kale görünümü de buradan geliyor.“Erken 19. yüzyıl yapısı olmakla birlikte, eski Rus mimari tarzını daha çok yansıtır: cephesindeki, duvara gömük kalın sütunları, duvarlarının yarattığı o masiflik izlenimiyle.” (Murat Belge,  Narmanlı Yurdu, 25.02.2001).

Daha sonraları, Rus Çarı’nın ısmarladığı, şimdiki Narmanlı Han’ın tam karşısında yer alan yeni Rus Elçilik binası inşaa edilince, bu bina konsolosluk haline getirilmişti. Yeni Rus Elçilik binasının bitirilmesinden sonra dahi, bazı elçilik büroları Narmanlı Han’da kalmışlardı. Türkiye’de mütareke döneminde birçok Beyaz Rus mülteci aile bu binada barınmıştı. Kim bilir, çamaşırlarını aynı bizler gibi geniş avluya çektikleri iplere asmışlar, çocukları o zamanların kedilerinin peşlerinde koşmuşlardı. İstanbul’daki Beyaz Rus nüfusunun, Narmanlı Yurdu ile ilişkisinin uzun süre devam ettiği biliniyor. Birinci Dünya Savaşı’nda Rusya ile bürokrasi dondurulunca, binanın son Rus ikametçileri Neft Syndicat ve Intourist turizm büroları da Narmanlı Han’dan ayrılmışlardı. 1933 yılına gelindiğinde, Rus büroları da yavaş yavaş binayı terk edince, bina boş kaldı. Narmanlı kardeşler boşalan binayı satın alırlar. Böylece Han’ın özel mülk dönemi başlar.

Bina, İstiklal Caddesi üzerinde Frederici Apartmanı’nın yanından başlıyor. Buradan Müeyyet sokağına kadarki dış cepheden sonra dönüş yapıp Müeyyet Sokağını boylu boyunca kat eder. Sofyalı Sokağı’nın köşesinden bu sokaktaki Merkez Apartmanı’na kadar olan duvar da yine aynı yüksekliktedir.

Eminönü’nde tüccarlık yapan Narmanlı kardeşler, binayı satın alınca, bürolarını ufak kapının olduğu, binanın ikinci katına taşımışlardır. Sofyalı sokağı ile Müeyyet Sokaklarının kesiştiği yerde duvarlar üzerinde bir kapı yine onların açılmıştır. Bu kapının girişinden sonraki üç ayrı oda Dr. Firsek Karol kiralanarak heykeltıraş atölyesi haline getirilmiştir. Binanın çok büyük, yüksek ve ağır olan ana giriş kapısının iki yan taraflarında bulunan dükkanlar ise kemerlidir. Şimdi dükkanların bulunduğu bu bölümler, eskiden at arabaların bekleme yerleriymiş, sonraları vitrinler yerleştirilerek dükkana dönüştürülmüşlerdir.

Binanın ortasında geniş bir bahçe yer alıyor. Önceleri bu bahçenin ortasında bir havuzun olduğu ve içinde çeşitli balıkların zevkle bakıldığı söyleniyor. Ancak sonraları bu havuz doldurularak yerine akasyalar ve mor salkım ağaçları dikilmiş. Rus mimarisinde çiniye rastlamak pek mümkün olmadığından, avlu duvarlarındaki çinilerin, Narmanlı kardeşler tarafından binaya ekletildiği düşünülüyor. Narmanlı kardeşlerin namları günümüze sanatsever insanlar olarak ulaşır. Bu da çinilerin onlar tarafından ekletildiğini düşünmemizde bir başka sebep. Yine bu sebepten olsa gerek, hanın kiracıları arasında çok önemli sanatçı kimlikler var.

Ressam Aliye Berger hem burada yaşamış, hem de atölyesini burada kurmuş. Sabahattin Eyüboğlu2nun burada bir atölyesi olduğunu da biliyoruz. Şehrin ortasında olup da avluyu çevreleyen duvarlarının arasında sessiz ve huzurlu, biraz da büyülü kendine has bir dünya oluşturmuş han, sanatçılara ilham vermiş olmalı. Edebiyatçı ve düşün adamı Ahmet Hamdi Tanpınar da burada yaşamış.

Hanın avlusundayken, Tanpınar’ın da bu avluda belki şu sol köşecikte oturup, Huzur’u, Beş Şehir’i, Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nü yazmış olduğunu düşünmek, insanın tüylerini ürpertiyor. Avluda oturup, buradan geçen bürokratları, mülteci Beyaz Rusları, Narmanlı Kardeşleri sonrasında sanatçıları düşünerek, belki hayallere dalmak içten bile değil.

Büyük avlu kapısından, ki genelde tek kanadı açık tutuluyor, geçer geçmez şehrin bu günkü görünümünden ve koşturmacasından kopuyorsunuz. Biraz zorlasanız Tanpınar ile beraber çay içecek gibisiniz. Gariptir, Beş Şehir kitabının daha girişinde Tanpınar şöyle der; Beş Şehir"in asıl konusu hayatımızda kaybolan şeylerin ardında duyulan üzüntü ile yeniye karşı duyulan özlemdir." Bu satırları okurken Tanpınar’ın hanın bahçesine bakan, masası başında çalışır hali gözler önünde canlanıyor adeta.

Hayatımızda kaybolan şeylerin ardından özlem duymamak İstanbul gibi bir şehirde çok zor. Hele ki Beyoğlu, İstiklal caddesi gibi bir yerde… Buralardaki önemli tarih ile bağımızı iyice kesip atma uğraşı içinde gibiyiz. Bu ilçenin sokaklarında, binalarında yaşamış sanatçılarımızı, bilim adamlarımızı, yaşanmışlıkları bugün görmeye sanki niyetli değiliz. Oysa bu güzelim hanın, zaman tüneli duvarları arasında, Tanpınar’ı, Eyüboğlu’nu, Berger’i ve belki yaşamış, eserler üretmiş nicelerini, günümüze taşıyabilirdik. Beyoğlu’nun birçok sokağı ve binasında uyuyan tarihimizin izleri duruyor.

Yine Narmanlı Han ve eski sakinlerine dönecek olursak, Müeyyet sokağının İstiklal Caddesi yanında bir halıcı ve Antoine Visconti’ye ait bir konfeksiyon mağazası faaliyet göstermiş.

İstanbul’un ilk konfeksiyoncularından biri olan Visconti’nin ipek kumaşlardan ürettiği  kıyafetlerle giyinmek için şık erkeklerin, kürklü bayanların hanın yolunu o zamanlar sık sık tuttukları aşikar. Ulus gazetesinin temsilcisi Neşet Atay Bey de burayı hem ikametgah hem de büro olarak kullanmış.  İstanbul’un eski gazetelerinden Jamanak da burayı 60 yıl kadar büro olarak kullanmış.

Narmanlı Han ikinci sınıf tarihi eser kapsamında, İstiklal caddesi üzerindeki yerinde iki yüzyıla yakın tanıklığına devam ediyor.  En başta değindiğimiz gibi bir de cumhuriyet barındırıyor avlusunda Narmanlı Han. Siz deyin kırk, ben diyeyim altmış üyesi ile bir kedi cumhuriyeti.  Ataları belki Tanpınar’ın belki Eyüboğlu’nun elinden su içmiştir. Şimdilerde kendilerine kim bakıyor bilemiyoruz. Belki, hanın avlusunda oturup yine onlara komşuluk etmiş, Tanpınar’a kendi elleriyle kahve ikram etmiş bir İstanbul hanımefendisi olabilir. Kediler bu hanın ezelden beri sahipleri gibi davranmaktan hiç geri durmuyorlar elbet. Ancak onları ziyarete gelecek, tarihi duvarlarda göz gezdirecek yeni misafirlerine de her zaman kapıları açık.

Kumbaracı Yokuşu / Kumbaracı Ramp

  KUMBARACI RAMP  

There’s a district in the city with seven hills that has more hills and staircases than you can shake a stick at. Of course, this is none other than Beyoğlu, which, by the way, is home to 336 hills and sets of stairs. It is the right address to get lost on the city streets and follow the traces of time. 

With one end going down to Tophane and the other stretching to İstiklal Street, Kumbaracı Ramp is one of the more well-known streets here. Having preserved its traditional neighborhood atmosphere, today’s residents are mostly from Bitlis, Siirt, Çorum, Erzincan, Giresun and Rize, as well as families from many other places around the country … In addition, it is also home to Arabs, Britons, French and African immigrants. Striking for its multi-ethnicity, this street embraces people like Pera did in other eras. 

Derived from the name ‘Humbaracı Ahmet Pasha’, the people gradually turned it into ‘Kumbaracı Ramp. Humbaracı Ahmet Pasha’s real name was Count de Bonneval. This French stateman was the one who first incorporated European-style innovations in the Ottoman Army. Though he constantly felt a longing for his motherland, he was also very fond of İstanbul. This is how he espressed his love for İstanbul and Turks in his diary:

“İstanbul is the land of shiny lights and wonderful fragrances. The Bosphorus is a long piece of blue lace that strains these lights and scents coming from Asia to Europe and vice-versa…”
Without a doubt, this city is a corner of paradise. However, it doesn’t make me forget about France. For a clever and competent man, İstanbul is an intellect who promises everything. There is fame and fortune. However, it cannot wretch all these things from my heart for the sake of the land. I remain here with these. That’s because I love the Turks. They are peerless people who deserve this piece of paradise. They have a modesty in their creation that is not found in angels. I’m afraid of forgetting my motherland amidst these great-spirited people. The motherland is saintly but so are the Turks.”

Once upon a time, Kumbaracı Ramp was a street where noble French people, like its namesake Humbaracı Ahmet Pasha used to live. Amongst the French who live on this street back then whose names we were able to find were; the owner of the telegraph agency, Le Count Beravaşka; the director of the German Bank, Pala Dur Joseph; the chief bookkeeper of the Galata Rıhtım Company, Arlot Ojer Sezar and a staff member at Credit Lyonnais, Camile Fransuva. These people were exiled to different places around the country as their native countries acted in defiance of the Lahey Treaty of World War I. Melancholy befell the hill as the foreign part of the community departed İstanbul between 1919-21. 

These days, the hill has a kind of childish joy to it. There are kids playing ball and various games on this famous hill of Beyoğlu. A photo exhibit comprised of images of the surroundings streets, as well as those who ventured up the hill. 

Stretching from İstiklal Street to Tophane, this hill is a corridor blended with a neighborhood atmosphere, intertwined in city life as a gate that opens from the latest trends to back in time. If you ever happen to encounter this hill, slow down a bit and let your eyes behold a social and structural texture that is rarely encountered elsewhere in İstanbul. Perhaps in this manner, you’ll have the opportunity to look through a completely different window, like children. Who knows, maybe a ball that the kids are playing with will roll to your feet and you’ll score a goal that will knock all your worries away …

 KUMBARACI YOKUŞU 

Yedi tepeli bu şehrin bir semti var ki orada düz sokaktan çok yokuş ve merdiven var. Burası tabiî ki Beyoğlu’ndan başka bir yer değil. Toplamda 336 tane yokuşu ve merdiveni olan Beyoğlu, bu şehrin sokaklarında kaybolup, zamanın izlerini sürmek için doğru adres.

Bir kolu Tophaneye diğer kolu İstiklal Caddesine uzanan, Kumbaracı Yokuşu, bunlar arasında en fazla adı duyulanlar arasında yer alıyor. Geleneksel mahalle atmosferini bu güne kadar koruyabilmiş bu yokuşun şimdiki sakinleri, Bitlis, Siirt, Çorum, Erzincan, Giresun ve Rize ağırlıklı olmakla beraber, ülkenin pek çok yerinden gelen aileler… Bunun dışında Araplar, İngilizler, Fransızlar ve Afrikalı göçmenlere de ev sahipliği yapıyor. Çok kültürlülüğüyle dikkat çeken bu sokak, insanlarını tıpkı bir dönemlerin Pera’sının yaptığı gibi kucaklıyor.

Adını Humbaracı Ahmet Paşa’dan alan yokuş, zamanla halk dilinde Kumbaracı Yokuşu’na dönüşmüştür. Humbaracı Ahmet Paşa’ysa asıl adı Kont de Bonneval olan aslen Fransız kökenli, Osmanlı İmparatorluğu’nda askeri sahadaki Avrupa tarzı ilk yenilik uygulaması başlatan devlet adamıdır. Ülkesi olan Fransa’ya duyduğu vatan hasretini her dem hissetmekle beraber, bir İstanbul aşığıdır. İstanbul’a ve Türkler’e olan sevgisini güncesinde şöyle ifade eder:

“İstanbul, pırıltılı ışıklar ve güzel kokular diyarı. Bosfor, Asya’dan Avrupa’ya ve Avrupa’dan Asya’ya akıp gelen bu ışıkların ve kokuların, mavi dantelden yapılmış uzun bir süzgeci. Koridor, iç liman, bosfordan beriye geçen güzelliklerin son yıkandıkları havuz. Bu şehir, şüphe yoktur ki cennetten bir köşedir. Fakat bana Fransa’yı unutturamıyor. İstanbul, zeki ve iş bilen bir adam için, her şeyi vaat eden bir alim. Burada şan var, servet var. Lakin kazanılan bütün bu şeyler yüreğimden yurt aşkını söküp atamıyor. Bununla beraber burada kalıyorum. Çünkü Türkleri seviyorum. Onlar cennetten bir köşe olan bu eşsiz memlekete yakışan, eşsiz insanlar. Yaradılışlarında ise meleklerde bulunmayan bir mahviyat (alçak gönüllülük) var. Bu büyük ruhlu milletin arasında vatanımı unutmaktan korkuyorum. Vatan aziz ve pek aziz. Lâkin Türk de aziz ve çok aziz”.

Geçmiş dönemde Kumbaracı Yokuşu, özellikle adını taşıdığı Humbaracı Ahmet Paşa gibi, itibarlı Fransız asıllı kimselerin oturduğu bir sokaktır. O dönem, bu sokakta ikamet eden ve isimlerini bulabildiğimiz Fransız asıllı isimler; telgraf ajansı sahibi, Le Kont Beravaşka; Alman Bankası direktörü; Pala Dur Joseph; Galata Rıhtım Şirketi’nin baş muhasebecisi, Arlot Ojer Sezar ve Kredi Lyone Bankası memuru, Kami Fransuva’dır. Bu isimler, uyruklarının bulunduğu devletlerin Birinci Dünya Savaşı’nda Lahey Sözleşmesi’ne aykırı davranmaları nedeniyle, Kumbaracı Yokuşu’ndan ülkenin farklı yerlerine sürgün edilirler. 1919-21 yılları arasında, yokuşa ayrılıkların verdiği hüzün çöker.

Şimdilerde yokuşun genelinde bir çocuk neşesi hakim. Sıklıkla top oynayan, Beyoğlu'nun bu ünlü yokuşuna çeşitli oyunlarıyla tat katan çocuklar, geçtiğimiz yıllarda bir fotoğraf sergisi düzenleyerek, sokaklarına ve çevrelerine bakışlarını, yokuşa yolu düşenlere sergilediler.

İstiklal Caddesi’nden Tophaneye uzanan bu yokuş, mahalle atmosferiyle harmanlanmış bir koridorun, son trendlerden tarihe açılan bir kapısının şehir yaşantısında vücut bulmuş halidir. Bu yokuşa yolunuz düştüğünde, temponuzu biraz yavaşlatarak, İstanbul’da nadiren kalan sosyal ve yapısal dokuya gözlerinizin dokunmasına izin verin. 

Belki siz de bu şekilde çocuklar gibi bambaşka bir pencereden bakma şansına sahip olursunuz; kim bilir çocukların oynadığı top ayağınıza gelir, tüm dertleri savururcasına bir gol atarsınız hayata…

İPEKTEN FİLM ŞERİDİ / A SILKEN FILM STRIP

  BEYOĞLU’NDAN İPEKTEN BİR FİLM ŞERİDİ GEÇTİ  

Bundan yıllar önce, televizyon bin bir kanalla yaşam alanlarımızı işgal etmeden evvel; hayaller, sinemanın beyaz perdesinden yüzlere yansırdı. Hayat adeta sinemadan öğrenilirdi. Bazıları için hayat sinemada yaşanırdı. Kimi Beyoğlu salonlarında, kimi açık hava sinemalarda. O zamanlar sinema perdesindeki hayatları canlandıran sanatçılar, sere serpe hayatlar yaşamaz, her birine saygı ve sevgi beslenilirdi. Peş peşe oynatılan filmlerden daha önce, tatil günlerinin en güzel eğlencesiydi, sinemaya gitmek. Hele ki Beyoğlu’nda…

Dışarıdan gelen birçok yenilikler gibi, sinemaya da ilk ev sahipliğini Beyoğlu yapmıştır. Beyaz perdeye yansıyan oyunlar, bizim kültürümüz için bir ilk değildi. Şüphesiz, Karagöz- Hacivat oyunları yüzyıllardır, başka türlü de olsa yine beyaz bir perdeden aksediyordu izleyicilerin gülen yüzlerine. Sonrasında ise özellikle İstanbul’da büyülü fener ve optik tiyatro gösterileri yer almıştı. Sinemanın ülkeye girmesinden evvel gerçekleşen bu gösteriler de, genellikle Beyoğlu salonlarında olurdu.

 İPEKTEN FİLM ŞERİTLİ GÜNLER 

Bin dokuz yüzlerin başlarında ise, ipekten bir film şeridi geçmeye başladı Beyoğlu’ndan.

Türkiye’de sinema yapımcılığına ön ayak olmuş bir aile; İpekçi ailesi, İstanbul’da kuracağı yapım şirketi ile Türk sinemasında önemli adımlar atmaya başlamıştı. 1901 Selanik doğumlu İhsan İpekçi, henüz on dokuz yaşındayken, aile geleneği ipek ticareti yerine sinema filmlerini getirmeye başladı. İleriki yıllarda işinin farklı alanlarına da soyunan İpekçi, o dönemin şartları açısından ileri görüşlülük olarak nitelendirilebilecek, bir öngörüde bulunmuştu.1928 yılına gelindiğinde, kardeşi Kani İpekçi ile İpek Film şirketini kurdular. Ülke, Cumhuriyetin emekleme dönemini yaşamakta, halk ise yeni geride bıraktığı ve ağır bedeller ödemek zorunda olduğu I. Dünya Savaşı’nın yaralarını sarmaktaydı. Kuşkusuz o dönem, hiçbir medeniyet, henüz tam bir refah düzeyi ve zenginliğe ulaşabilmiş değildi. Yine de sanatçıların söyleye geldikleri o ünlü lafı, İhsan İpekçi kendine şiar edinmiş olsa gerek; şov devam etmeliydi. İnsanların filmlere ve hayallere ihtiyaçları özellikle zor dönemlerde daha da bir artar. Sinema, çekim, montaj, dublaj ve oyunculuk gibi her biri ustalık ve titiz bir çaba gerektiren, pahalı tekniklerden oluşan yedinci sanat, o yılların koşulları altında epey cesaret isteyen bir işti şüphesiz. İpekçilere etraftan çılgın gözüyle bakıldığını duyumsamak işten bile olmasa gerek.  Ancak ilerleyen yıllarda, nefesler tutulmuş, yaşlar yanaklardan süzülmüş ve sinema salonları yüz binlerle buluşmuş olduğunda, bu cesaretin meyvesi de alınmıştı.

 MUHSİN ERTUĞRUL’UN SİNEMA SAHNESİ 

İpek Film’in yapımcılığını üstlendiği filmlerde Muhsin Ertuğrul’un çok önemli bir yeri vardır. Türk tiyatrosu kadar, sinemasının da öncü ismi Muhsin Ertuğrul’un öncülüğünde ilk olarak 1928’de Kemal Film kurulmuş, ancak geçirilmekte olan zor yıllar ve ağır ekonomik koşulların da etkisiyle uzun yıllar ayakta kalmakta zorlanmıştı.  Ancak İpekçiler, Muhsin Ertuğrul’un ihtiyaç duyduğu ödenek ve vizyonu sağlayarak, yıllar boyunca Türk sinemasına birçok film kazandırdılar. Muhsin Ertuğrul, adeta İpekçi ailesinin yönetmeniydi. 1931 yılında İstanbul Sokakları filmi ile ilk Türk ortak yapımı sesli filme beraberce imza attılar (Mısır- Türk- Yunan ortak yapımı). Başrollerde Semiha Berksoy, Talat Artemel gibi Türk oyuncular olmasının yanı sıra, Mısırlı ve Yunanlı oyuncular da filmde rol üstlenmişlerdi. Teknik yetersizlikler nedeniyle, filmin seslendirme işlemi Paris'teki Espinay stüdyolarında yapılıp, İstanbul’a getirilmişti. İstanbul Sokakları isimli filmin topladığı büyük ilginin ardından, İhsan İpekçi önemli bir karar daha alarak, ilk Türk ses stüdyosunu da Nişantaşı’nda kurmuştu. Bu filmle Türk sinemasında dönemin önemli ses sanatçılarının, beyaz perde ile akrabalıkları başlamış, sonrasında çekilen filmlerde de genellikle şarkılara önemli yerler verilmişti. İstanbul Sokakları’nda filmi, daha sonra 1964 yılında yeniden çekilerek, Cüneyt Arkın ve Filiz Akın’ın başrolleriyle beyaz perde de tekrar hayat buldular.

 İKİ MELEĞİN KORUMASINDAKİ SİNEMA 

İpekçilerin film yapımcılığını anıp, sinema salonu işletmeciliği anmamak olmaz. Beyoğlu’nun en eski sinema salonları olan Emek, Fitaş, Beyoğlu gibi köklü salonların da uzun yıllar işletmeciliğini yürütmüştü aile. Tarihi Emek sineması, bugün İstanbul Festivali başta olmak üzere ulusal ve uluslar arası film festivallerine,  ev sahipliği yapıyor. Bu görevini üstlenirken, salonların geçmişinden günümüze taşıdığı izleri görmek mümkün. Bütün eski salonların arasında Emek Sineması’nın biraz farklı bir konumu var. Bu salon İstiklal Caddesi üzerinde değil,  Yeşilçam sokağı içindedir.  Müdürü, biletçisi, yer göstericisi, yani değişmeyen çalışma takımı ile senelerdir beraber yürüyor, film şeridinin üzerinde. Salonun senelerdir değişmeyen kendine has kokusu sizi karşılıyor, tıpkı seneler önce İpekçi ailesini karşıladığı gibi. En güzeli de anneniz, babanız, dedeniz ve ninenizin de bugün oturulan salonlarda bulunmuş olabileceği bir yer; Emek sineması. Bu sinema ismini, ilk olarak dış cephesinde bulunan art neouvo tarzındaki iki melek kabartmasından almıştı. Dış cephesindeki süslemeleri, binanın içinde, tavan, balkon fuaye kısımlarındaki süslemeler takip eder.

Locaları, balkonları, ön sıraları ile İpekçilerin zamanında daha bir naifti sanki bu salonlar. Salonun perdeye yakın koltuklarına, birinci bölüm adı verilir ve en zor da o koltuklar satılırdı. Salonda yer kalmayınca, dolan bu ön koltuklardan filmi izlerken, bilete bir miktar daha az para verilse de, film takip edilecek diye, boyunda mayhoş bir ağrı oluşurdu.

İpekçilerin bir dönem işletmeciliğini üstlendiği diğer salon ise, Fitaş salonudur. O dönemde özellikle az bulunan yabancı malların satıldığı, şaşalı pasajın içindeki yeri ile Fitaş da aynı derecede saygın bir salondu. Özellikle pasajın içinde salona doğru gidilirken, önünden geçilen ayakkabı mağazalarının vitrinleri göz kamaştırırdı. Özellikle yüksek altlı, lord tipli modeller kendini izleyenleri pek bir hayran bırakırdı.

İpek Film’in yapımcılığını üstlenmediği yabancı filmlerin genellikle bir ya da bilemediniz iki kopyası olurdu sadece. Bunlar da Beyoğlu’nun gözde sinemalarında perde alırlardı ilk olarak. Yeni filmler de diğer yenilikler gibi şehre ilk Beyoğlu’ndan giriş yaparlardı. Daha sonra getirilen film Harbiye, Pangaltı, Osmanbey sinema salonlarına geçerdi.

 TİYATRODAN SİNEMAYA 

İpek Film yapımı filmlerin vazgeçilmez yönetmeni denince, akla hemen gelen isim; Muhsin Ertuğrul. Ertuğrul, tiyatroya verdiği büyük emeğinden, sinemanın etkilenmemesi pek mümkün olamazdı. Bu yüzden ilk filmlerde tiyatronun soluğu hissedilirdir. O dönemin sinemasında konu ve malzeme olmuş bir diğer önemli kaynak da batı filmlerinden ve edebiyat klasiklerinden uyarlamaydı. Dönemin iyi ve öncü tiyatro oyuncuları, İpek Film stüdyolarından sık sık geçerek, beyaz perdeden daha geniş halk kitlesine ulaşabiliyorlardı. İpek Film'in çektiği ilk filmler, Cumhuriyet’in batılılaşma ve modernleşme projesiyle paralel seyir izlemekteydi. Mısır filmleri akımının etkisiyle, ünlü şarkıcıları başrol oyuncusu olarak oynatma geleneği de İpekçilerle başlar. Muhsin Ertuğrul'dan sonra filmlerin içeriği değişiyor. 1950'lerde ise tarihi filmlere ağırlık verirler.

 ÜLKESİNE DEĞER KATAN BİR AİLE 

İpekçi ailesi, Türkiye’de filmcilik dışında da önemli isimler yetiştirebilmiş. Ailenin hemen hemen bütün bireyleri Robert Kolej, Saint Michel, Galatasaray Lisesi gibi özel okulların yanı sıra çoğunlukla yurt dışında eğitim almışlar. İş alanlarında olduğu gibi hayat tarzı olarak da batılı yaşam tarzında yaşamış bir aile. İsmail Cem, Abdi İpekçi gibi önemli isimler de aile mensuplarından. Özellikle Abdi İpekçi, Türkiye’de gazeteciliği, meslek ilkeleri üzerine oturtmaya kendini vakfetmiş değerli bir gazeteciydi. Geçmiş dönem çocukların başta olmak üzere, yetişkinlerin de severek izlediği Laurel – Hardy tiplemesine İhsan İpekçi’nin kuzenleri ses verirler..

İpek Film, hayalleri artık beyaz perdeden bize aksettirmiyor. Sinema salonları, yeni işletmecilerine çoktan devrolmuş. Ne ki, Beyoğlu’ndan ipekten bir film şeridi geçti gitti yıllarca. Aşklarla, ayrılıklarla, özlemlerle hüzünlendi koskoca bir şehrin insanları, gözleri yaşlandı zaman zaman. Ayhan Işık’la güldü, Belgin Doruk’la şarkılar söyledi. Hayallere daldı gitti İstanbullular, ellerinde buz gibi Frigolar, Çamlıca gazoz şişeleri ayak diplerinde… Ülkenin hatta dünyanın kararmış günleri oldu, şen günleri olduğu gibi. O kara günlerde de yine çıkıldı Beyoğlu’na, o güzelim sinema salonlarında bir koltuğa yerleşildi birkaç saatliğine. Her şey, gerçek hayat salon kapılarının dışında bırakıldı. İpek Film’le yıllarca hayallerin renkli dünyasında buluştu insanlar.

 A SILKEN FILM STRIP ROLLED THROUGH BEYOĞLU 
 
Once upon a time, before 1001 television channels invaded our lifestyles, there was cinema which once reflected onto people’s face from the silver screen. Practically everything you wanted to know about life was learned in the cinema. For some, life was lived in the cinema, some in the theaters of Beyoğlu, some at outdoor theathers. Back then, the artists playing the roles of the lives on the movie screen wouldn’t lead floozy lives, but would be natured with respect and love. Films used to be shown one after another in lickety-split fashion. This was the funnest entertainment, to go to the movies. Those in Beyoğlu were especially memorable…

Just like many innovations that came from abroad, cinema was first shown in Beyoğlu. Plays reflecting on the silver screen were not a first in our culture. Undoubtedly, the Karagöz- Hacivat shadow-plays had been reflecting onto spectators’ faces from a white screen, though a different type, for hundreds of years. Later on, there were spellbinding torch and optical illusions theater shows, especially in İstanbul. These were held prior to when cinema first arrived in our country and generally shown in salons in Beyoğlu.
 



 BEYOĞLU’S FILM STRIP DAYS FROM İPEK  
 
At the start of the 20th century, a silken strip began to pass through Beyoğlu. A family that got film making off the ground in Turkey, the İpekçi family initiated an important step in Turkish cinema with a production company they established in İstanbul. Born in Thessalonica in the year 1901, İhsan İpekçi opted to bring cinema films into the country rather than going into the family’s silk business. İpekçi, who got involved in various fields in later years, made a startling forecast. At the start of 1928, he and his brother Kani İpekçi founded the İpek Film Co. The country was going though its formative years at the time, whereas the people were forced to pay the heavy price of 10 years of constant wars. Without a doubt, there wasn’t a society that had achieved full affluence. 


Then again, there was that famous line that all the artists said all the time, and that İhsan İpekçi must have incorporated as a principle and that was “The Show Must Go On.” 
The people’s need for films and dreams would increase even more especially during difficult periods. Cinema was considered the seventh art, comprised of expensive techniques in shooting, editing, voice-over and acting, each requiring great amounts of proficiency and fastidiousness. Without a doubt, it was a business that required a lot of courage considering the conditions of those years. It was impossible not to sense the crazy looks that the İpekçi family was getting from everyone around them.  However, this courage had reached fruition in the years ahead, when hundreds of thousands of movie-goers filled the cinema halls, holding their breaths with tears streaming down their cheeks.
 
 MUHSİN ERTUĞRUL’S CINEMA STAGE 
 
Muhsin Ertuğrul holds a very important place in the films that were produced by İpek Film. First there was Kemal Film which was established in 1928 with the assistance of Muhsin Ertuğrul, who was a pioneer in both cinema as well as on stage. However, because of the Gret Depression, Kemal Film had a tough time staying business for many years. However, İpekçiler paid Muhsin Ertuğrul the money he needed and with the forward thinking vision, made several films together. Muhsin Ertuğrul practically directed the İpekçi family. In 1931, they made a joint Greek-Turkish-Egyptian venture they made the first talkie called ‘İstanbul Sokakları’ (İstanbul Streets). Along with Turkish film stars such as Semiha Berksoy and Talat Artemel in the starring roles, there were also Greek and Egyptian stars as well. Due to insufficient technical support, the dubbing business was conducted at the Espinay Studios in Paris and then brought to İstanbul. 


On the heels of the major interested garnered in the film called ‘İstanbul Sokakları,’ İhsan İpekçi gambled on another decision by setting up Turkey’s first sound studio in Nişantaşı. Thus Turkish films gave the opportunity of principal local vocal talents of the time to begin their soiree with the silver screen, with subsequent coverage given to their songs in films produced later on. In the film ‘İstanbul Sokakları’, which was remade in 1964, Cüneyt Arkın and Filiz Akın revived their careers on the silver screen in this film in which they played the starring roles.
 
 MOVIES UNDER THE WING OF TWO ANGELS 
 
Commemorating the İpekçi’s film production while not doing the same for their movie theater management would be unfair. For many years, this family undertook the management of Beyoğlu’s oldest movie houses such as Emek, Fitaş and Beyoğlu. The historical Emek movie house hosts a number of national and international festivals, including the İstanbul Film Festival. While taking on this duty, it is possible to see the traces that these cinema halls bear from the past and among all of the oldtimers, Emek Sineması has a different status than the others.

This movie house is not located on İstiklal Caddesi, but rather along Yeşilçam Sokağı. The entire staff, including the manager, ticket booth operator and usher, hasn’t changed in years, moving along the strip of celluloid.  You are greeted by a movie house scent that hasn’t changed in years, just like it greeted the İpekçi family years ago. What’s so nice about the venue is that it is one where your mother, father, grandparents could have been in the Emek saloons that are sat in today.  


The name of this cinema comes from the two Art-Nouveau style reliefs of two angels on the outer facade. The decorations on the facade follow those on the interior, ceiling and balcony foyer sections.
With the lodges, balconies and front rows, it seems as though these saloons were more naïve back when the İpekçiler family was running the show. The seats next to the hall’s curtains were called the “first section” and were the toughest seats to sell. When all the other seats were sold out, those sitting in these front seats would end up with quite a pain in their necks, straining to look up at the screen.
Another theater that the İpekçi family also ran was Fitaş. Located inside a fancy passage which sold foreign goods at a time when they were hard to find, Fitaş was highly respected as well. Especially dazzling were the shoe shops that one passed in front walking through the passage over to the movie theater. In particular were the high sole, Lord-type models that made window-shoppers drop their jaws in amazement.
There were only one or two copies of the foreign films that İpek Film’s didn’t produce. These would be shown first in the most popular theaters in Beyoğlu. Like many other innovations, new films would make their initial appearance in Beyoğlu, then later on, they were shown at box offices in Harbiye, Pangaltı and Osmanbey.
 
 FROM THEATER TO CINEMA 
 
Mention an incomparable director of films produced by İpek Film and one has to think of Muhsin Ertuğrul. It was impossible for Ertuğrul, who had made a big name for himself in theater, not to be affected by cinema. For this reason, one could feel the breath of theater in his first films. Another important source for material and subjects of cinema in those days were Turkish versions of western films and literary classics. The era’s most prominent stage actors and actresses passed through the İpek Film studios quite frequently, thus giving themselves the opportunity to reach a much wider audience from the silver screen.The first films shot by İpek Film took a parallel tack with the Republic’s projects towards westernization and modernization. Under the influence of the wave of Egyptian films, the tradition of casting famous singers in starring roles started with the İpekçiler. After Muhsin Ertuğrul, the content of their films changed. As for the 1950's, emphasis was put on films with history films.

 A FAMILY THAT CONTRIBUTED VALUE TO THE NATION 
 
The İpekçi family also brought up important names outside the Turkish film business. Almost all of the family members were educated at private schools such as Robert College, Saint Michel, Galatasaray Lyceé, or else educated abroad. This was a family that led western lifestyles in both their business as well as private lives. Amongst the more prominent members of this family were İsmail Cem and Abdi İpekçi. The latter in particular was a highly esteemed newspaper journalist who made it his mission to model Turkish journalism upon occupational principles. In the earlier period, it was İhsan İpekçi’s cousins who dubbed the Laurel & Hardy comedy duo, adored by children and adults alike.

İpek Film no longer conveys its dreams to us on the silver screen. They movie houses have long been sold to different management companies. For years, film celluloid passed through İpek and Beyoğlu. The people of this huge metropolis were put in a melancholy mood with yearnings, breakups and love affairs, making them cry on occasion. We laughed with Ayhan Işık, we sang with Belgin Doruk. The citizens of İstanbul were caught up in dreams, with ice-cold Alaska Frigos in their hands and bottles of Çamlıca fizzy water at their feet… As there were days that darkened our country, and in fact, the rest of the world, there were happy days as well. Those dark days have again descended upon Beyoğlu to sit for a few hours in an armchair at one of those fine movie theaters. Everything and real life has been left outside the doors of the theater. For years, İpek Film has brought people together in the colorful world of their dreams.

Adam Mickiewicz

ADAM MİCKİEWİCZ:

THE POET WHO SAW THE SUNLIGHT OF FREEDOM IN THE TWILIGHT OF CAPTIVITY

Is humanity’s cordiality, nations’ grudge?
Is love coming to blow out this beautiful spark;
The revolving world becomes an axis, nationality,
Freedom that will emerge dazzlingly on our horizon...

Many poets struggle with rhyming and stanzas and only write poetry. As for the owner of these verses, Adam Mickiewicz, while he was penning his poem “Dedicated to Youth”; it wasn’t just a poem, it was also the history of a period he himself was not destined to witness.

Feeling the pain of captivity in the depths of this heart, Mickiewicz spent his entire life working hard to have Poland attain its independence. With this in mind, he participated in meeting with Polish immigrants in Italy, Germany and Hungary. Most of his years were passed as a professor in Paris, while much of his time was spent in cooperating with the Polish revolutionaries who took refuge in France. He communicates with Polish immigrants who have dispersed to the four corners of the globe and establishes unifying relations. Here is a summary of a speech he made at a meeting of an organization he set up with his fellow patriots; “We must unify our efforts to save our sacred motherland against the terrible possibilities that might result in death. Together, we must spend our energy for our people and our homeland. We must find the strength to oppose all the obstacles and dangers in a more superior manner. There is a sweet magic in the air of
organizations like this one against the administration of a despotic ruler.” The lives of a number of friends like him were spent of the road in order to struggle for independence in solidarity with Poles who scattered to throughout the world.

CHARMING CITY; LIFE IN İSTANBUL

The path of Adam Mickiewicz, who spent his life as a freedom fighter, crossed İstanbul in the year 1855. His companion, Henryk Sluzalski conveyed his thoughts about the scene he saw while the ships were drawing up alongside on the morning of 22 September, 1855 thusly, "The ship had reduced its speed in order to enter Istanbul Harbor at the crack of dawn at 5:00 am. At six a.m., what we saw wasn’t a city, but rather a miracle. 
The rising sun was shining the windows and minarets with its golden rays. It was really a spellbinding city." 
The reason for the poet’s arrival in İstanbul was to check out the situation of the Poles which took refuge in the Ottoman State in 1848 and to reinforce the status they took on the Turkish side of the Crimean War, which began two years earlier. Mickiewicz’s goal was to join up with the Polish battalion, which was set up during this war by the Polish commander Sadık Pasha and fight on the side of the Ottomans
against the Russians.

As the trip from Paris to Turkey was quite costly, the financial difficulties that the poet and his friend found themselves in forced them to live in tough circumstances in İstanbul. Amongst his comrades was Levy, who wrote Wladyslaw Mickiewicz a letter describing this difficult period. "This was a single room flat. The three of us sat in three corners and the door was situated in the fourth corner. Instead of a bed, we spread a mattress on the carpet and used our overcoats instead of a blanket.”

His compatriot Henryk Sluzalski wrote the following in his dairy under the September 23rd entry: "We have been living for two days in Turkish fashion. Chicken and rice, which is cheap here, is our meal of choice and we prepare it ourselves. Everyone is giving us strange looks." Mickiewicz wrote about the same food routine in a letter, describing it in this manner, "We cook our own food at home. Right now my compatriot is cutting the chicken with a stiletto then we are going to add the rice on top. That’s going to be a delicious lunch. This evening’s experience constantly whet’s the appetite." As can be seen from this letter he wrote, it was as if this miserable life attracted the poet’s imagination.

Subsequent his Burgaz excursion on 3 October, 1855, the poet left a building in Galata that hasn’t been completely determined as to where it was situated and moved to a small, dark and extremely modest flat to spend his final days.

As the rent wasn’t high, Mickiewicz resigned to moving into this dark flat. Moreover, he had no intention of staying there for long and planned to travel to Bulgaria and Serbia. Unfortunately, a fatal disease cut those plans short. The description of the room that Mickiewicz lived in is still extant; "There is a iron bed with a white bedspread in the right corner where the poet breathed his last breath. Next to the bed was a small table where he wrote letters to his children, friends and acquaintances, and just beyond that was a couch and a reed armchair. Next to the door was the sink and with another table in the center of the room. There are a few lithographs and a mirror hung the walls."

This flat was a venue where Poles met and made emotional speeches during the period of the Crimean War. Amongst the Polish immigrants who frequently dropped by this home were Adam Czartoryski, who fled to İstanbul after the 1830 Rebellion and subsequently established Polonezköy, the writer T.T. Jez (Hanri) Sobozowski, as well as Adam Michalowski, who later became a Moslem. Sobozowski, who was one of the poet’s closest friends who stayed in this home, volunteered to fight in the Crimean War. The first order of business of those who joined this war was to purchase a uniform and headgear called ‘kalpak’. In his memories, the poet Mickiewicz went into great detail about how he adored his kalpak more than everything else but his passport. In those days, the only issue that the Poles complained about was the frequent fires that plagued İstanbul. Sobozowski was so afraid that fire was also going to hit his home that he always placed his passport and
kalpak under his pillow figuring he could save them whenever the fire appeared at his doorstep.

PREFERENCE FOR LIFE IN PARIS AND DEATH IN İSTANBUL

In 1855, a major cholera outbreak had struck İstanbul and the poet would call on his stricken friends to wish them a speedy recovery. He contracted the disease during these one of these visits and his health worsened within 10 days. He knew he had come down with cholera and that no cure existed for this disease. In regards to this ideal, the last words of this poet who found himself with a terminal illness in Turkey to his self-sacrificing his compatriot İskender Pasha, who headed major campaigns in the Turkish Army: "Had I known I was going to die of cholera in İstanbul, I would still have come here. Because it was my duty to do so. Rather than becoming the general secretary of a scientific academy in France, I prefer to be an ordinary secretary of a Turkish battalion."

The poet passed away in Pera on November 26th, 1855. The dark room on the edge of the city symbolizes the poet’s tenacious life. Like that of his lifestyle, the weather on the day he died was very cold and rainy. According to letter by his friend, T.T. Jez, describing the very plain funeral ceremony of Liberated Poet who died outside his native land. The Turks and mullahs wore black and watched with melancholic contemplation. "A pair of oxen pulled a plain casket through the muddy streets of Beyoğlu. I assumed there would be nobody but us Poles taking part in the procession, but it wasn’t long before we understood how wrong I was. A teeming mass of mourners wearing black filed in behind us, covering the street. People from all nations where present, Serbians, Dalmatians, Montenegrians, Albanians, Italians, with Bulgarians in the majority. This was their way of showing of respect for the genius of the Slavic poet.”

The removed internal organs of Adam Mickiewicz were buried in the basement of the building which remains a quiet house. According to the customs of those days, his embalmed body was sent to Paris by means of the Turkish Embassy in France. This was because the poet was accepted everywhere as the guest of Napoleon III. Adam Mickiewicz’ body was buried after a sorrowful ceremony was conducted at the Madlen Church in Paris. In 1890, his grave was opened in Paris whereas his bones were shipped to Poland. He was reburied in the graveyard of the Wawel Royal Chateau Church. Thus, the memory of the poet lives in three separate places, in İstanbul, in Paris' and in Poland.

THE BIRTH OF A MUSEUM FROM ASHES
As his compatriot Sobozowski feared would happen, the house the currently revives the memory of the poet burnt down in the Great Beyoğlu Fire of 1870. The building which is extant today was restored by another Polish political refugee, Jan Gorczynski, who affixed a plaque on the door. In 1909 the Committee of Unity and Progress placed a signed in memory of Adam Mickiewicz and the Poles who died in the Crimean War. On the 100th anniversary of the poet’s death, the building witnessed another ceremony and the hanging of new signboards. The structure was nationalized by the Ministry of Culture in 1978/79. After undergoing major renovation, the display arrangements were completed and the museum was opened to visitors in the year 1984.

The building’s exhibit project was undertaken by specialists and decorators from Warsaw. While the great majority of the materials were shipped from Poland, these were reinforced with various works taken from the Museum of Turkish and Islamic Works and the Military Museum.

While exhibiting the poet’s lifestyle and works in the museum using contemporary concepts, a room in the building’s cellar is preserved as a symbolic tomb for the poet. Actually, if we consider that what makes a poet a poet is not flesh and bones, but rather his heart, we can say that this cellar where his heart along with the rest of his internal organs are buried is his true tomb. If you wish to be inspired from his live and follow in his steps, the door of his house at Tatlı Badem Sok. No. 29 in Dolapdere is open to visitors between 09:30 – 17:00 every day except Monday. In concluding this article like a Polish poet, the first thing to come to mind would be the Freedom Sun he mentioned continually in his poems. Wishing your Freedom Sun never sets…  

 ADAM MİCKİEWİCZ : 

 ESARETİN ALACAKARANLIĞINDA HÜRRİYETİN GÜNEŞİNİ GÖREN ŞAİR 

İnsanlığın samimi, milletlerin hıncı mı?

Aşk gelip üfleyecek bu güzel kıvılcımı;

Dönen dünyaya yine mihver olup milliyet,

Doğacak parıl parıl ufkumuzda hürriyet...

Pek çok şair kafiyeler ve dizelerle boğuşarak, sadece şiir yazar. Bu dizelerin sahibi Adam Mickiewicz ise “Gençliğe İthaf” adlı şiirini yazarken; sade bir şiir değil; kendisinin göremeyeceği bir dönemin tarihini de kaleme alır.

Esaretin acısını yüreğinin derinliklerinde hisseden Mickiewicz, hayatı boyunca Polonya'nın bağımsızlığa kavuşması için çaba harcar. Bu amaçla İtalya, Almanya, Macaristan ve Romanya'daki Polonyalı göçmenlerin toplantılarına katılır. Yıllarının çoğunu, Paris'te profesörlük yaparak, aynı zamanda Fransa'ya sığınan Polonyalı ihtilalcilerle işbirliği yaparak geçirir. Dünyanın dört bucağına dağılmış olan Polonyalı göçmenlerle yazışmalar yapar ve birleştirici ilişkiler kurar. Kendisi gibi vatansever arkadaşlarıyla kurduğu bir örgütün toplantısındaki konuşmasında özetle; “Kutsal vatanı kurtarmak için gayretlerimizi - sonucu ölüm olabilecek korkunç ihtimallere karşı - birleştirmeliyiz. Hep birlikte, milletimiz ve vatanımız uğrunda enerjimizi harcamalıyız. Daha üstün bir şekilde, bütün engellere ve tehlikelere karşı koymak gücünü bulmalıyız. Despot bir hükümdarın yönetimine karşı, bu gibi örgütlerin havasında tatlı bir sihir vardır” der. Onun gibi pek çok arkadaşının hayatı da dünyanın dört bir yanına dağılmış olan Polonyalılar’la işbirliği yaparak, bağımsızlık mücadelesi vermek için yollarda geçer.

BÜYÜLEYİCİ ŞEHİR; İSTANBUL’DA YAŞAMI

Hayatını bir özgürlük savaşçısı olarak geçiren, Adam Mickiewicz’in yolu, 1855 yılında İstanbul`a düşer. Yanında ona eşlik eden arkadaşı Henryk Sluzalskı 22 Eylül 1855 sabahı gemileri İstanbul’a yanaşırken gördüğü manzarayı şöyle aktarır "Gemi sabah saat beşte, güneş doğmadan İstanbul Limanı'na girmek için yavaşlıyordu. Saat altıda şehri değil, adeta bir mucizeyi gördük (...) Doğan güneş bütün pencereleri ve minareleri altın ışınlarıyla parlatıyordu. Gerçekten büyüleyici bir şehir". Şairin İstanbul’a geliş nedeni; 1848 yılında Osmanlı Devleti`ne sığınan Polonyalılar`ın durumunu incelemek ve 1853 yılında başlayan Kırım savaşında onların Türkiye safında aldıkları yeri güçlendirmektir. Mickiewicz’in hedefi, bu savaşta Polonya asıllı Sadık Paşa komutasında kurulacak olan Polonya taburuna katılmak ve Osmanlı ordusu safında Ruslara karşı savaşmaktır.

Paris’ten Türkiye’ye yapılan bu çok pahalı yolculuk nedeniyle, içine düştükleri maddi sıkıntılar, şairin ve arkadaşlarının İstanbul’da zor koşullar altında yaşamalarına neden olur. Şairin yoldaşları arasındaki Levy'nin Wladyslaw Mickiewicz'e yazmış olduğu bir mektup, bu zor dönemleri betimler: "Bu tek odalı bir daire idi. Her köşede üçümüzden biri oturuyorduk. Kapı dördüncü köşede bulunuyordu. Karyola yerine halı üzerine şilte seriyor, yorgan yerine paltolarımızı kullanıyorduk.”

Yine yoldaşı Henryk Sluzalski 23 Eylülde güncesinde şöyle yazar: " İki gündür Türk usulü yaşıyoruz. Burada ucuz olan tavuklu pilavı kendimiz pişirip yiyoruz. Herkes bize tuhaf tuhaf bakıyor." Aynı yemek şeklini ise Mickiewicz yazdığı mektupta “"Evde yemeği kendimiz pişiriyoruz. Şu anda benim yoldaşım kamasıyla pilici kesiyor, sonra üstüne pilav koyacağız. İşte nefis bir öğle yemeği olacak. Bu akşam yaşantısı devamlı olarak iştah açıyor" şeklinde tanımlar. Bu sefil yaşantının, yazmış olduğu mektupta da görüldüğü gibi, adeta şairin hayal gücünü cezp ettiği görülür.

Şair, 3 Ekim 1855 tarihli Burgaz seyahatinden sonra, Galata’da tam olarak nerede konumlandığı tespit edilemeyen binadan ayrılarak, son günlerini geçireceği küçük, karanlık ve son derece mütevazi daireye taşınır.

Kira yüksek olmadığından Mickiewicz bu karanlık daireye taşınmaya razı olur. Ayrıca orada uzun zaman kalmaya da niyeti yoktur Aralık başında Bulgaristan ve Sırbistan'a yolculuk etmeyi planlar. Maalesef ölümcül hastalık bu planların gerçekleşmesine izin vermeyecektir. Mickiewicz'in oturmuş olduğu odanın betimi günümüze kadar ulaşmıştır; "Sağ köşede şairin son nefesini verdiği beyaz örtülü demir karyola vardır. Yatağın yanında, çocuklarına, dostlarına ve tanıdıklarına mektuplar yazdığı ufak masa, biraz ötede divan ve hasır koltuk yer almaktadır. Kapının yanında lavabo, başka bir masa ise odanın ortasında bulunmaktadır. Duvarlarda ayna ve birkaç taş basma asılıdır."

Bu ev Kırım Savaşı'nda Polonyalıların toplandıkları, hararetli konuşmalar yaptıkları, bir merkez olur. Bu evi sıklıkla ziyaret eden Polonyalı göçmenler arasında, 1830 yılındaki ayaklanma sonunda İstanbul’a gelen ve Polonezköy'ü kuran Adam Czartoryski, yazar T.T. Jez ile (Hanri) takma adıyla Sobozowski ve sonradan Müslüman olan Adam Michalowski de vardır. Şairin evinde kalan yakın arkadaşlarından Sobozowski, o günlerde gönüllü olarak Kırım Savaşı'na katılacaktır. İlk iş olarak bu savaşa katılanların giydikleri orijinal bir kalpakla, elbise satın alır. Şair Mickiewicz, anılarında, bu arkadaşının orijinal kalpağıyla, pasaportundan başka hiçbir şeye değer vermediğini uzun uzun anlatır. Polonyalılar'ın o sıralarda yadırgadıkları tek şey İstanbul’da sık sık yangın olmasıdır ve Sobozowski’nin günün birinde kendi evlerine yangının sirayet edeceği korkusuyla, uyurken kalpağıyla pasaportunu daima yastığının altına yerleştirdiğini, bir yangın çıktığında, önce bunları kurtarmayı tasarladığını hikaye eder.

İSTANBUL’DA ÖLÜMÜ, PARİS’TE YAŞAMA TERCİH EDİŞ

1885 yılında İstanbul’da kolera kol geziyordur. Şair, koleralı hastalara, geçmiş olsun ziyaretinde bulunur. Oradan aldığı kolera mikrobuyla, 10 gün içerisinde, kötüleşir. Hastalığının kolera olduğunu ve bu hastalıktan kurtuluş olmadığını bilmektedir. Bir ülkü uğrunda, Türkiye'ye gelmiş bulunan şairin, bile bile ölüme giderken, başucundan ayrılmayan vefalı arkadaşı ve Türk ordusunda büyük hizmetleri bulunan Polonyalı İskender Paşa'ya söylediği son sözler, şu olur: "İstanbul’da, koleradan öleceğimi bilseydim, yine buraya gelirdim. Çünkü bu benim görevimdi. Ben, Fransa'da bir ilim akademisinin genel sekreteri olmaktansa, bir Türk taburunun alelade bir sekreteri olmayı tercih ederim."

26 Kasım 1855 günü Şair Pera'da vefat eder. Şehrin kenarındaki karanlık odası, adeta şairin bin bir güçlükle dolu hayatını simgeler. Ölüm günü de yaşamının iklimi gibi, çok soğuk ve yağışlı bir güne rastlar. Şair'in arkadaşı olan tarih yazarı T.T. Jez'in cenaze törenini tasvir eden yazısından anlaşıldığına göre, gurbette ölen bu Hürriyet Şairi için, İstanbul'da çok sade bir tören yapılır. Bu töreni siyahlar giymiş Türkler ve mollalar da hüzünlü çehrelerle izlerler. Şair'in oda arkadaşı bu hazin cenaze törenini şöyle anlatır: "Beyoğlu'nun çamurlu yolları arasında, bir çift öküzün çektiği, sade bir tabut vardı. Polonyalılar'dan başka, kimse yok sanıyordum. Yanılmış olduğumuzu biraz sonra anladık. Arkamızda, sokağı kaplamış, başlarına siyahlar sarmış, sel gibi bir kalabalık akıyordu. Cenaze alayında, her ulusu temsil eden kişiler vardı. Sırplar, Dalmaçyalılar, Karadağlılar, Arnavutlar, İtalyanlar, özellikle Bulgarlar çoğunluktaydı. Ölenin şahsında, Slav şairin dehasına duydukları saygıyı böylece gösterdiler".

Adam Mickiewicz'in çıkartılan iç organları, bugün sessiz bir ev olarak duran, binanın bodrumuna gömülür. O zamanki usule göre, tahnit edilen cesedi, Fransa'nın Türkiye'deki elçiliği vasıtasıyla Paris'e gönderir. Çünkü şair her yerde III. Napolyon’un misafiri sayılır. Adam Mickiewicz'in cesedi Paris'teki Madlen Kilisesi'nde yapılan hüzünlü bir merasimden sonra, toprağa verilir. 1890 yılında da Paris'teki mezarı açılarak, kemikleri Polonya'ya gönderilir. Krakow'da bulunan Wawel Kraliyet Şatosu Kilisesi’nin mezarlığına gömülür. Böylelikle, şairin bugün, İstanbul’da, Paris'te ve Polonya'da olmak üzere üç ayrı yerde, hatırası yaşamaktadır.

KÜLLERDEN BİR MÜZENİN DOĞUŞU

Şairin bugün de hatırasının yaşatıldığı ev; arkadaşı Sobozowski’nin korktuğu gibi 1870 büyük Beyoğlu yangınında yanar. Bugün ayakta duran bina, yangın sonrasında başka bir Polonyalı siyasi mülteci olan Jan Gorczynski tarafından yaptırılarak, kapısına bir plaket takılır. 1909 yılındaysa, Kırım Savaşı’nda ölen Polonyalılar ve Adam Mickiewicz anısına İttihat ve Terakki Fırkası tarafından bir tabela konulur. Şairin ölümünün 100. yılında bina yeniden tören ve anma levhalarının takılmasına şahit olur. Yapı 1978/79 yılları arasında Kültür Bakanlığı tarafından kamulaştırılır. Büyük bir onarım ve düzenleme çalışmasından sonra 1984 yılında teşhiri için düzenlemeler tamamlanarak, ziyarete açılır.

Binanın teşhir projesi, Varşovalı uzman ve dekoratörler tarafından yapılır. Malzemelerin büyük bölümü Polonya’dan getirilirken, Türk ve İslam Eserleri Müzesi ve Askeri Müze’den de çeşitli eserlerle takviyeler yapılır.

Müzede, şairin yaşamı ve eserleri modern bir anlayışla sergilenirken, binanın mahzenindeki bir oda, şairin sembolik kabri olarak durmaktadır. Aslında bir şairi, şair yapanın eti ve kemiğinden ziyade yüreği olduğunu düşünürsek; iç organlarıyla beraber yüreğinin de gömüldüğü bu mahzenin onun gerçek kabri olduğunu söyleyebiliriz. Onun yaşamından izleri sürmek ve ilham almak isterseniz; Pazartesi dışında her gün 09:30–17:00 saatleri arasında, Dolapdere Tatlı Badem Sokak 29 numaradaki evinin kapısı, ziyaretçileri için açık tutuluyor… Polonyalı şair bu yazıyı sonlandırsaydı, ne derdi diye düşününce akla ilk, şiirlerinde devamlı bahsettiği Hürriyet güneşi geliyor. Hürriyet güneşinizin hiç batmaması dileğiyle…   

Cihangir Cami / Cihangir Mosque

 SARAYDAN ÇIKMADAN YAPILAN FETİH   

                                                     Cihangir Cami 

Osmanlı Hanedanı, nedense İstanbul’un Beyoğlu bölgesinde uzun yıllar boyu yapısal bir etkinlik göstermemiştir. Beyoğlu her zaman ötekidir. Orası bambaşka bir topraktır. İstanbul sınırları içerisinde başka bir kültür… Başka insanlar ve başka mekanlara ait bir yer…

Bu yabancı topraklara, İlk kez Kanuni Sultan Süleyman ve Hürrem Sultan, en küçük oğulları Cihangir’in ölümünden sonra, Mimar Sinan’a Fındıklı yamaçlarında tek minareli küçücük bir cami yaptırırlar. Bu küçük camiye ve daha sonra da semte adını veren Cihangir, bedensel engelli oluşuyla, saltanat dünyasında önceden kaderi belirlenmişler arasında yer alır. O diğer erkek kardeşlerinden tamamen farklı bir hayat sürmek zorunda kalır. Babasıyla ava, savaşa giden; Sancak’a çıkan, özel eğitimler alan bir padişah adayı değil, annesiyle sarayda kalmaya mahkum bir şehzadedir. Kanuni Sultan Süleyman’ın “halk içinde muteber bir nesne yok devlet gibi; olmaya devlet cihân da bir nefes sıhhât gibi” diye başlayan gazelini oğlu Cihangir için yazdığı söylenir.

Şair Ruhlu Bir Şehzade

Cihangir, diğer şehzadelere kıyasla çok hassas ve şair ruhlu bir şehzadedir. Günler boyunca yapacak bir şey bulamadığı harem dünyasında, sarayın dört duvarı içinde yalnızlığını her an hissederek yaşar. Belki de bu derin yalnızlığı, Kanuni Sultan Süleyman’ın Mahidevran Sultan’dan olma en büyük oğlu Mustafa’nın gösterdiği yakınlık ve ilgiye karşılık ona ölümüne derinden bağlanmasına sebep olmuştur.

Öyle ki, Nahcıvan Seferi’ne çıkan üvey ağabeyi Mustafa’nın idam haberini aldığında, yemeden içmeden kesilerek hastalanır. Bir ay gibi kısa bir zamanda ağabeyinin yanına, ebediyet diyarına gider. Ruhları birleşse de naaşları farklı yerlere gömülür bu iki kardeşin. Kanuni Sultan küçük oğlunun, on sene önce çiçek hastalığından kaybettiği gözde şehzadesi Mehmet’in yanına gömülmesini isterken, öteki oğlunun naşını, İstanbul’dan sürgün edercesine, annesinin ikamet ettiği Bursa’ya gönderir  

Yitirdiğimiz ünlü siyaset adamı Bülent Ecevit yazdığı bir şiirde, Şehzade Mustafa’nın ağzından Şehzade Cihangir’e seslenerek, iki şehzadenin birbirlerine duyduğu sevgiyi şu dizelerle anlatır.

İki büyük suçumuz var

Seninle benim Cihangir

Biri sevmek biri sevilmek

Bunca büyük suçlarla padişah olunmaz

Biz insanız Cihangir

Bizden tahtlara han olmaz

Sıcağına bak yüreğimizin

Aktıkça gözlerden gözlere

Nasıl eritir birbirini

Tahtların karlı doruğunda

Şehzade Mustafa ve Şehzade Cihangir’in aralarında yakaladıkları yakınlık aslında bir imparatorluk için sıra dışı bir örneği teşkil eder. Çünkü devletin bekası için taht duygusallığa izin veremez…

Yalnızlık İçinde Geçen Kısa Bir Ömrün Sembolü

Şehzade Cihangir’in vefatından sonra, Kanuni Sultan Süleyman, gözde şehzadesi, eşi ve kızı için yaptırdığı devasa yapıların yanında devede kulak denilebilecek, onun anısına küçücük bir cami inşa eder. Cihangir’in bütün bir vaktini geçirdiği çardakta, her gün gördüğü bir yer için yapılan ufak bir cami…

Cami kurulduğundan itibaren beş kez büyük yangın geçirdiğinden ilk yapısı hakkında belli başlı çizimler dışında bir kaynak yok. 1580 tarihli bir çizimden anlaşıldığına göre tek minareli, ahşap çatılı olduğu anlaşılıyor.

Yapıldığı dönemde korulukların içinde, bulunduğu yamaçtan denize atlamaya her an istek duyar gibi duran, adını taşıdığı şehzade kadar yalnız, bulunduğu semtte de Cihangir’in saraydaki hali gibi öteki… Fındıklı’dan dik bir merdivenle çıkılan bu caminin yanına altmış yıl sonra bir Halveti tekkesi kurulur. Önce bu tekke Cihangir Tekkesi olarak bilinmeye başlar ve Cihangir Tevhidi olarak ünlenen bir zikir doğar bu tekkede de.

Dillerden Düşmeyen Semt

Cami zamanla çevrede kurulan yerleşmelerin merkezi haline geldiğinden semtin adı da Cihangir olur. Cihangir bu sayede pek çok şehzadenin yapamadığını anısına kurulan o küçücük camiyle hiçbir hanedan mensubunun başlarda tenezzül edip adına bir yapı inşa ettirmediği toprakları ismiyle fetheder. Gerçekten bu mahalle şehzadenin o ince şair ruhuna o kadar uygundur ki; yüz yıllar sonra ünlü şairlerden Yahya Kemal Beyatlı “Git bu mevsimde, gurup vakti, Cihangir’den bak!  Bir zaman kendini karşındaki rüyaya bırak!” dizeleriyle başlayan Hayal Şehir adlı şiirinde, bu semtin manzarasının büyüleyiciliğini anlatır.

Aslında günümüzde de etrafında yükselen sıra sıra apartmanların arasında kare hacmi, iki minareden oluşan yalın mimarisiyle yine yalnız ve soyutlanmış görünür cami. Ama insanların dilinde artık Cihangir var; Cihangir’e gidiyoruz diyorlar, yemeye, eğlenmeye ya da bir bardak çay içmeye; 22 sene süren bir yalnız yaşamı andıklarının farkında olmasalar da, Cihangir adını öğretmeyi başardı küçücük camisiyle İstanbullulara… 

 Conquest Without Leaving The Palace  


The Ottoman Dynasty undertook practically hardly any structural activity in İstanbul’s Beyoğlu district for many years after conquering the city. Beyoğlu was always beyond the realm, a totally different land, another culture within İstanbul’s borders. A place belonging to other people and other venues…

The first time a structure went up in these foreigner lands came when Sultan Süleyman the Magnificent and his wife Hürrem Sultan commissioned the architect Mimar Sinan to build a small mosque with a single minaret on the slopes of Fındıklı after the death of their youngest son, Cihangir. With his physical handicap, Cihangir, whose name was first given to this small mosque, and later to the surrounding neighborhood, was amongst those whose fate in the sultanate realm was determined beforehand. He had to lead a totally different life from that of his other brothers. He wasn’t a sultan candidate who went hunting or to war with his father, who received private education, but a crown prince who was condemned to remain in the palace with his mother. It is said that Sultan Süleyman the Magnificent penned a poem for his son Cihangir that began thusly, “There is no greater object amongst people than the state; nor a state in the world like a healthy
breath.”

A Crown Prince with a Poetic Soul

Compared with the other crown princes, Cihangir had a more sensitive and poetic soul. Not finding anything to do for days on end, he felt lonely every moment within the four walls of the palace in the harem realm. Perhaps it was this deep loneliness that was the reason, The affinity and care shown by his step-brother Mustafa, who was Sultan Süleyman’s eldest son by his first wife, Mahidevran, was the reason for the deep connection to his death.

Such was the case that when he learned word of the death sentence of his step-brother Mustafa, who joined the Nahcıvan Expedition, he went on a hunger strike. Within a month, he joined his brother in paradise. Though the souls of these two brothers merged together, their bodies were buried in different places. While Sultan Süleyman the Magnificent wished his small son to be buried next to his favorite crown prince, Mehmet, who died of measles 10 years before, he sent the body of the other son to Bursa, where his mother was living in exile.

In a poem written by the famous political statesman, the late-Bülent Ecevit, he tells of the love the two crown princes had for each other, address Crown Prince Cihangir from the mouth of Crown Prince Mustafa.

We are guilty of two crimes
You & me, Cihangir
One is to love, the other is to be loved
One cannot become the sultan after committing such big crimes
We are people, Cihangir
Neither of us can ascend to the throne as khan.
Look at the warmth of our hearts
Flowing from eyes to eyes
How does it melt one another
On the snowy peak of their thrones
The affinity that Crown Prince Mustafa and Crown Prince Cihangir had for each other constitutes an extraordinary event for the empire. Because the state’s permanence did not allow throne sensitivities…

The Symbol of a Brief Life Spent in Loneliness

In addition to the giant structures he commissioned to be built in honor of his favorite crown prince, his wife and daughter, Sultan Süleyman the Magnificent also had a tiny mosque constructed for Crown Prince Cihangir after his passing. A small mosque erected for all the time that Cihangir spent in the palace gazebo staring out at some place out yonder…

Fire struck the mosque five times since it was first built, whereas there are no sources regarding its initial structure other than some fundamental drawings. According to a drawing made in 1580, it is understood the mosque had a wooden rook and had a single minaret.

Accessed via a steep staircase leading up from Fındıklı, a Halveti Lodge was established next to the mosque 60 years later. At first, this lodge was known as the ‘Cihangir Lodge’ as well as the Cihangir Joinder, which became a famous rememberance.

The District Constantly on Everyone’s Minds

The district’s name became Cihangir when the settlements which were founded in the vicinity of the mosque over time, gradually turned into a community center. Actually, this neighborhood was so suitable to the elegant poetic spirit of the crown prince that, centuries later, the famous poet, Yahya Kemal Beyatlı exclaimed, “Go in this season with a group of friends and look from Cihangir! For once, leave yourself in the dream facing yourself!” This charm of the view of this neighborhood is conveyed in a poem of his called Hayal Şehir (Dream City).

Nowadays, with its plain architecture comprised of two minarets, the square-planned mosque still looks forlorn and isolated amidst the rows of apartments rising all around it. Nowadays, people have the neighborhood constantly on their minds, saying, “We’re going to Cihangir to drink a glass of tea, to eat or to have fun.” Though they may not aware that they recalled a lonely life that lasted 22 years, they succeeded in teaching the name Cihangir to the citizens of İstanbul with this cozy little mosque…